Dood aan de roman!

Zomergasten, ik mag er graag naar kijken. Vorige week zondag zat Peter Buwalda tegenover meester-interviewer Wilfried de Jong. De stoelen van beide heren ogen kronkelig en oncomfortabel. De bijpassende tafel deelt dezelfde Flintstonevormen. De kleur doet denken aan de geelbeige badkuip van mijn grootmoeder. De gast, welbekend om zijn lijvige debuutroman Bonita Avenue, leek zich niet aan het meubilair te storen en sprak vrijelijk over zijn twee passies, muziek en literatuur.

Peter Buwalda vertelde dat Philip Roth zei dat er steeds minder wordt gelezen. Dat die trend al heel lang gaande is en nog lang niet stopt. Het boek wordt ingewisseld ten faveure van de schermpjes. De televisie, het computerscherm en de kleinere alleskunners voor op schoot, de telefoon en de tablet. Het betekent volgens de Amerikaanse schrijver Roth niet per se ‘de dood van de roman, maar van de lezer’.

Maar is dat zo? Ik betwist hun woorden, ondanks de statuur van beide schrijvers en Buwalda’s jarenlange judo-ervaring – slik. Het tweetal staat niet alleen. Om de zoveel tijd zijn er schrijvers, zoals Tommy Wieringa, die zich bij Buwalda en Roth aansluiten en het sterven van de roman profeteren. Vorig jaar schreef Will Self een stukje voor de Britse krant The Guardian. Ook hij verklaarde de roman dood, of nou ja, hij schonk de roman een leven in de marge buiten het oog van het grote publiek, naast het schilderij en klassieke muziek. In wezen meent hij net als Roth dat de roman blijft bestaan, maar dat de lezer sterft. En dat betekent volgens Roth ‘het einde van de era van de roman’.

En toch: ik betwijfel het. Er wordt meer gepubliceerd dan twintig jaar geleden. Klassiekers worden herdrukt of vergeten boeken worden omgetoverd tot klassiekers. Iedereen schrijft, iedereen wil schrijven. Ik schrijf, omdat ik een verhaal kwijt wil – en soms is er sprake van moeten. En daarna neemt ‘de lezer’ het over. De lezer zie je niet, maar je weet dat hij bestaat. En de lezer is omvangrijk, nog altijd. De groep niet-lezers was altijd al groter. Niets nieuws. Of neem Hebban. Net vernieuwd, een actieve Nederlandstalige community die enkel en alleen over boeken spreekt en blogt. En ja, dat gebeurt op het scherm.

Is het scherm de moordenaar van het boek? Verhuist de roman naar het scherm, voordat hij in de marge verdwijnt? Voor mij zijn het vragen, voor anderen zijn het onoverkomelijke feiten. Ja, we leven in het decennium van de televisieserie, dat heb ik zelf ook eens geschreven, maar dat zegt niets over de staat van een ander cultureel medium. Onderhand is mij één ding duidelijk geworden: niets is veerkrachtiger dan het boek. Al in ’97 werd geklaagd over de leeslusteloosheid van de jeugd, zij die nu volwassen zijn. Ze keken alleen maar tv of ze speelden ‘van die videospelletjes’. En toen verscheen Harry Potter. Als betoverd schoof elk kind en (jong)volwassene de schermpjes opzij en dook in de boeken.
Als een boek eenmaal begint te leven, dan wordt het onsterfelijk. Daar kan Buwalda over meepraten. Vrijwel iedereen heeft inmiddels zijn roman in huis. Het succes rechtvaardigt het plekje op de Flintstonestoel van Zomergasten.

Het boek leeft, de roman leeft en de literatuur leeft. Sinds we van millennium hebben gewisseld wordt de dood van de roman steeds luider voorspeld. Toch is de roman vijftien jaar later nog steeds in leven. En ook de aankomende jaren zie ik geen reden voor de begrafenisstemming.

Hier is sprake van een heel, heel, héél lang sterfbed. Het sterfbed van de onsterfelijke. Hartstikke vervelend natuurlijk voor types die niet kunnen kiezen tussen het boek en het schermpje. Ga nou eens dood, roman! Dan mogen we eindelijk ongegeneerd True Detective, Orange is the New Black en alle andere televisieseries opzetten. Dan kunnen we op zondagavond gewoon drie uur achter elkaar Zomergasten kijken zonder dat het van onze leestijd afgaat.

Maar deze lezer leest onverstoord door. En met mij velen.

En u, lezer? Bent u al dood?

Deze column verscheen 14 augustus 2015 op Hebban.