Ciao Ceauşescu

Nicolae Ceauşescu was de dictator die Roemenië jarenlang in een ijzeren greep hield.  ‘Stalinistischer dan Stalin zelf,’ zo omschreef auteur Geert Mak de dictator van het Latijnse land in Oost-Europa. Twintig jaar geleden verslapte zijn greep ‘plotseling’. Op de geboortedag van Jezus Christus werd deze zelfbenoemde Messias van Roemenië – samen met zijn vrouw Elena – het graf in geschoten. Het volk scandeerde: ‘Olé, olé. Ceauşescu is passé’.

De Roemeense tiran stond bekend om zijn ongekende persoonsverheerlijking, die hij deels van zijn communistisch collega-dictator Kim Il-sung had afgekeken. Hij had hierdoor niet alleen een deel van het volk gehersenspoeld, maar ook zichzelf, bleek die bloederige kerstdag in 1989. Ceauşescu hoorde de Roemeense burgers namelijk een hele andere tekst roepen: ‘Ojee, ojee! Waar is Ceauşescu heen?’

Toen hij deze tekst opving, wilde hij koste wat kost zijn veilige bunker verlaten en zich in de armen van het volk werpen. Ze hielden van hem, zo dacht hij. Niets bleek minder waar. De bewaker van de dictator en zijn vrouw kon hem nog net tegenhouden: ‘Ze zijn hier niet om u te bevrijden, maar om u te vermoorden’.

Dat was even schrikken voor één van de wreedste mannen uit de Roemeense geschiedenis, geboren in het boerendorpje Scorniceşti. Hoe kon hij in de veronderstelling zijn dat hij een geliefd persoon was bij het volk dat hij onderdrukte? Sowieso hield hij er vreemde gewoontes op na. Een merkwaardige gewoonte van hem was om, nadat hij met hen had gejaagd, wereldleiders te slaan met een stok. Hier genoot hij oprecht van. Verschillende wereldleiders zijn op deze manier over zijn knie gegaan – want weigeren durfden ze natuurlijk niet. Dit is één van de populairste verhalen onder de goedlachse Roemenen.

Ook Nicolae Ceauşescu’s vrouw kon er wat van. Zij werd door het volk nog meer gevreesd dan haar man, mede dankzij de vele moordopdrachten die zij gaf. Daarnaast was Elena een ‘zuivere’ carrière vrouw. Ze nam een groot aantal titels aan zonder daarvoor gestudeerd te hebben (voor haar zelfbedachte titel ‘mama van Roemenië’ was overigens geen studie) en ‘schreef’ een aantal boeken.

Ongewenste moeder van Roemenië
Door de communistische censuur werden alle boeken nagekeken en herzien voor ze op de markt verschenen. Hier maakte Elena dankbaar gebruik van: als ze een interessant manuscript zag, plakte ze haar eigen naam erop en stuurde het boek door naar de uitgever. Soms deed ze wel wat meer moeite: dan gaf ze een schrijver de opdracht om een boek te schrijven onder haar naam. Dankzij haar vele werken werd ze vaak onderscheiden in bevriende landen voor haar prestaties. Een prima carrière voor de ‘Beschermvrouwe van de Wetenschap’; een boerendochter die naar het schijnt halfanalfabeet was.

Omstreden bevelen geven kon ze echter wel heel goed. De haat voor haar borrelde in de Roemenen, waardoor ze langzaamaan haatdragender werden jegens hun ‘vader en moeder’. Toch leek er een maand voor de dood van Ceauşescu niets aan de hand – op een, vaak ‘vergeten’, opstand (twee jaar eerder) in Braşov na. Daar werd massaal een partijhuis belaagd, waar de partijleiders net van plan waren een feest te vieren. Het volk heeft toen alle lekkernijen – salami, brood, drank, et cetera – uit het raam gegooid. ‘Hoe kan het dat de partijbonzen heerlijk eten hebben, terwijl het volk crepeert van de honger?’ vatte een opstandeling samen.

Na deze grote rel in 1987 werden de Braşoveni (zoals men de inwoners van de twee-na grootste stad van Roemenië noemt) door het volk geprezen. Dikwijls kregen auto’s met een kenteken van de stad, bloemen op de motorkap gegooid. Uit dank en respect van de mede-Roemenen door het hele land.

Word wakker Roemeen
Afgezien daarvan bleef het akelig rustig in het Oost-Europese land. Maar wat wil je? Na de opstand in 1987 had, in opdracht van Ceauşescu, Brasov minder inwoners dan voorheen. Desondanks bleef de onvrede stilletjes groeien, binnenin de harten van de Roemenen. Toen de Roemeense geheime dienst, de Securitate, twee jaar later op 15 december de populaire Hongaars-Roemeense predikant László Tőkés zijn huis uit probeerde te zetten, beschermde de Hongaarse minderheid de predikant annex politicus door een kring te vormen en de toegang te versperren. Ook jonge Roemenen voegden zich bij hen, waardoor de groep nog groter werd. Toen de geheime dienst waterkannonnen inzette, hieven de opstandelingen het verboden lied ‘Word wakker, Roemeen’ aan – het huidige volkslied van Roemenië.

Luid zingend marcheerde de menigte naar het hart van Timişoara, de vierde grootste stad van Roemenië. Hier wakkerde men nog meer mensen aan die in opstand kwamen. Dit vuurtje ging door het hele land. Het verboden lied had geholpen: de Roemenen waren eindelijk wakker.

Helaas kon niet iedereen wakker blijven; de Securitate opende namelijk het vuur op iedereen die zich openlijk verzette. Als reactie begon ook het volk in het rond te schieten, gesteund door het leger dat zich bij de demonstranten aansloot. Dit had een uiterst bloederige revolutie als gevolg. Meer dan duizend Roemenen werden gedood, om over de gewonden nog maar te zwijgen. Nergens anders ging de revolutie in het ‘Oostblok’ met zoveel geweld gepaard.

Maar uiteindelijk zijn ze gestorven voor de vrijheid, waarvan ze slechts het begin hebben geproefd. In hun laatste seconden op aarde hebben ze de veronderstelling gehad dat Roemenië eindelijk vrij zou zijn. Zij wel. De rest van Roemenië weet wel beter vandaag de dag.

Schijnvrijheid na een schijnproces
Na het korte schijnproces tegen Nicolae en Elena Ceauşescu, werd het dictatoriaal stel tegen de muur gezet. Een heel peloton boorde elke beschikbare kogel door hun communistische leiders. Door de snelle executie konden de Ceauşescu’s in ieder geval geen medecommunisten aanwijzen. Een theorie is dat Ceauşescu’s opvolger, ex-communist en de nieuwe president, Ion Iliescu niet bepaald rouwig was om de snelle dood (lees: alles nauwkeurig had begeleid).

Anderen volgen liever het officiële bericht: ‘Hoe eerder de Ceauşescu’s dood waren, hoe rustiger het zou worden in het land’. En dat klopte. De Roemenen vierde uiteindelijk de kerst van hun leven. Niet met een uitgebreide maaltijd – eten was er nog niet dankzij de bezuinigingen van de dictator –, maar wel met de veronderstelling dat de tafel de daaropvolgende jaren vol met lekkernijen zou staan. De dictator was immers passé en dankzij de nieuwe politiek van Gorbatsjov besloot Rusland niet in te grijpen. Roemenië had eindelijk ‘libertate’, vrijheid.

‘Eindelijk mochten we zeggen wat dachten,’ aldus Constanta Sburlan, een Roemeense die de revolutie van dichtbij meemaakte. ‘Daarvoor zouden we voor 1989 alleen al gearresteerd zijn door de Securitate.’ Maar het is vandaag de dag niet alleen zonneschijn in Roemenie: ‘Wat moeten armen met vrijheid als ze geen eten hebben? Hoe komen boeren aan tractoren om te concurreren met andere landen?’

Sburlan is niet de enige in het land die twijfelt over de ‘vrije’ koers van het land. ‘Natuurlijk is deze relatieve vrijheid mooi, maar wat moet Roemenië met vrijheid als er geen geld meer is om in je eerste levensbehoeften te voorzien?’ 2009, twintig jaar na de ‘revolutie’, leek de Roemeense dictator het misschien toch goed gehoord te hebben. Had Ceauşescu dan oren die toekomstleuzen konden horen? ‘Ojee, ojee. Waar is Ceauşescu heen?’